Fragment czarnej oprawy z etykietą. Na etykiecie tytuł „Książka zapisywania czeladzi Zgromadzenia Kowalskiego Ślusarskiego Stelmaskiego w mieście Pabianicach” oraz data 1897
Otwarta księga z odręcznymi wpisami
Fragment białej karty z odręcznym wpisem dotyczącym wykonania kuli bilardowej przed czeladnika – tokarza
Fragment ukośnie leżącej białej karty z odręcznym tekstem
Fragment białej karty z odręcznym tekstem
❮ ❯
1 z 3

Książka zapisywania czeladzi Zgromadzenia Kowalskiego Ślusarskiego i Stelmaskiego w Mieście Pabianicach

[Akc. Rps 6926]

Książka zapisywania czeladzi Zgromadzenia Kowalskiego Ślusarskiego i Stelmaskiego w Mieście Pabianicach [sygn. Akc. Rps. 6929, dalej: Książka czeladzi] to jeden z najobszerniejszych pod względem liczby danych dokument w przechowywanej w Bibliotece UŁ kolekcji rękopiśmiennych dokumentów cechowych, wśród których znajdują się dyplomy cechowe, książeczki rzemieślnicze, księgi zgromadzeń, wykazy statystyczne). Zgromadzone w BUŁ rękopisy o proweniencji cechowej dokumentują nie tylko historię rzemiosła, ale i również etapy zdobywania kwalifikacji zawodowych mieszkańców Łodzi i regionu. W kolekcji zbiorów XIX-wiecznych znajdują się, m.in.: Książka zapisywania czeladzi Zgromadzenia Kowalskiego Ślusarskiego i Stelmaskiego w Mieście Pabianicach (1897-1909); List majstrowski Urzędu Starszych Zgromadzenia Kominiarzy miasta Łęczycy (1896); List majstrowski Urzędu Starszych Zgromadzenia Kowalskiego miasta Konstantynowa (1861); Książeczka rzemieślnicza Leona Mielczarka (Zarząd Cechu Piekarzy w Zgierzu, 1901); Książeczka Rzemieślnicza Władysława Kosińskiego (Cech Ślusarzy, 1902), Wykazy szczegółowe łódzkich fabryk i rzemieślników (1865). Warto wspomnieć, że w Bibliotece UŁ znajdują się litografowane dyplomy rzemieślnicze (Sekcja Dokumentów Życia Społecznego) oraz tableau stowarzyszeń zawodowych (Sekcja Ikonografii).

Książka zapisywania czeladzi jest ciekawym źródłem do dziejów cechów rzemieślniczych w Pabianicach (sięgającej XVI w., kiedy to Pabianice posiadały zgromadzenie szewców oraz cechy łączone: pierwszy – kowali, ślusarzy, rzemiosła wyrobów z żelaza, drugi – kołodziejów, bednarzy, rzemiosła wyrobów drewnianych), a także - historii mieszkańców regionu i wybieranych przez nich profesji. Rękopiśmienne wpisy pochodzą z lat 1897-1909: Książka czeladzi od 1897 r. prowadzona była w języku polskim, a od 1905 r. zgodnie z obowiązującym prawem w języku rosyjskim. Liczy (90 kart) o wymiarach 22 x 34 cm. Od 1897 roku prowadzona była w języku polskim, a od 1905 roku w języku rosyjskim. Pod każdym wpisem znajduje się pieczęć cechowa oraz podpisy Starszych Zgromadzenia (sygnatariuszami większej części wpisów byli: T. Kłys, J. Kalinowski). Wolumin ma płócienną oprawę, z papierową etykietą, zawierającą tytuł i datę „Dnia 23 Maja 1897 r.”.

Wpisy dokonywane był w Książce przez starszych Zgromadzenia według powtarzającej się formuły (k.1), zawierającej daty dzienne, nazwy cechów, stopni, urzędów, nazwy osobowe (imiona i nazwiska majstrów, imiona i nazwiska uczniów), miejscowe (miejsce pochodzenia ucznia) oraz wiek.: Działo się w M. Pabianicach d. 13 Czerwca 1897 r. / Stawił się do Urzędu Starszych Zgromadzenia Slusarskiego w M. Pabianicach J.P. Władysław Sadowski Majster profesyi Slusarskiej i podał do niejszego protokułu iz zyczeniem jego jest wyzwolić Ucznia na Czeladnika Wojciecha Patorę lat 21 liczącego, Rodem z Wsi Bełzychów Powiatu Łęczyca, Przeto powyzszy Urząd nadawszy termin do wyrobienia Sztuki Czeladniczej przepisami wskazaną. Przeto po dokładnem dokonaniu tej sztuki jest dokładnem Czeladnikiem i do osobnej Książki Czeladników zapisanem został. Poczem protokuł niniejszy ukończony i podpisany został.

Z analizy zapisanych w księdze informacji wynika, że średni wiek uczniów wynosił 18-22. Występujące w rękopisie nazwy miejscowe pozwalają na zlokalizowanie majstrów poszczególnych cechów oraz prześledzenie, jak kształtował się rozwój rzemiosła w regionie. W Książce czeladzi odnotowane zostały, między innymi: wieś Lututów Powiat Wieluński, wieś Małków Gubernia Kaliska, Osada Ostrów Powiat Kutnowski, Osada Konstantynów, Gmina Widzew Powiat Łaski, wieś Bujnów Powiat Sieradzki, Osada Błazki (Błaszki) Gubernia Kaliska, wieś Drużbice Powiat Piotrkowski, wieś Głuchowa Powiatu Łaskiego, Miasto Łódź, Miasto Pabianice, Miasto Kutno, Miasto Łask. Jako miejsce zamieszkania podana jest też np. wieś Celiny Szlacheckie Powiat Łukowski Gubernia Siedlecka, wieś Konstancya Powiat Gostyński, Gubernia Warszawska. Pojawia się też tokarz: "rodem Kraju Pruskiego, Guberni Marienwerder, w Mieście Grandenz (Erich Kwapp). Wpisy zazwyczaj nie podają nazw prac, jakie musieli wykonać uczniowie, aby otrzymać tytuł czeladnika. Wyjątek stanowi wpis dotyczący 18-letniego pabianiczanina Michała Lipczyńskiego, który – jako pracę potwierdzającą jego umiejętności tokarskie - wykonał kulę bilardową. Niestety, nie określono, z jakiego materiału wytoczona została kula (wykonywano je, między innymi, z bakelitu, celuloidu, krystalitu, kości słoniowej, stali i drewna). Sam zaś bilard, jak podają opracowania, był XIX-wiecznym łodzianom znany (grali w niego, np. Ludwik Grohman, Juliusz Kunitzer czy Karol Poznański), a nawet modny. W kawiarni Aleksandra Roszkowskiego przy Piotrkowskiej 76 można było zagrać właśnie w bilard, a także w domino i szachy.

Jak już wspomniano (i co podkreślają badacze) dokumenty o proweniencji rzemieślniczej pozwalają nie tylko na prześledzenie dziejów danego cechu, ale także na odtworzenie historii prywatnych: „Źródła cechowe pomagają poznać okoliczności konkretnych wydarzeń z życia rodziny, szczegółowo określić zawody, którymi trudnili się przodkowie, prześledzić ich migracje, poznać okoliczności różnych konfliktów bądź kontraktów, przybliżyć realia życia gospodarczego, wreszcie potrafią dostarczyć informacji dotyczących wykształcenia, mentalności a nawet wyglądu fizycznego poszczególnych osób” (zob. Frączek, 2013). W dobie dużego zainteresowania historią lokalną, archiwistyką rodzinną, społeczną oraz genealogią, zbiory o proweniencji cechowej stanowią unikatowe źródło informacji o przodkach, ułatwiające (a niekiedy wręcz umożliwiające – dzięki danym osobowym) kontynuację poszukiwań genealogicznych w archiwach państwowych i kościelnych (zob. Frączek, 2013). Książka czeladzi oraz pozostałe dokumenty cechowe przechowywane w Bibliotece UŁ stanowią bogate w szczegóły źródła do historii Łodzi rzemieślniczej z przełomu XIX i XX wieku.

opracowała Maria Strzelecka

Bibliografia

Zobacz kolekcje BCUŁ Powrót do Strony Głównej