Nieznany autor, wywodzący się prawdopodobnie z kręgu rodziny Wodzińskich, skoligaconej z Iwaszkiewiczami, opisuje na kartach pamiętnika manifestacje patriotyczno-religijne i demonstracje polityczne (nazywa je „ludowymi”), jakie odbyły się w Warszawie w okresie styczeń-kwiecień 1861 r., czyli w przededniu wybuchu powstania styczniowego (1863-1864).

„Od początku tego roku domyślać się można, że będzie jakaś ludowa demonstracja w Warszawie bo lud pobudzony wypadkami włoskiemi [zwycięskie wojny Włochów z Austriakami, obalenie starych, konserwatywnych rządów w państwach włoskich co zaowocowało ostatecznie zjednoczeniem kraju w 1861 r. – dopisek TS] okazywał ciągła niespokojność [...]”.

Przyczyną tych manifestacji były represje, jakie władze carskie stosowały wobec Polaków po upadku powstania listopadowego (1830-1831) oraz rozczarowanie postawą cara Aleksandra II wobec ich autonomicznych dążeń (miano nadzieję nawet na powrót do czasów konstytucyjnego Królestwa Polskiego sprzed powstania 1830 r.) Podaje także informacje o posiedzeniach Towarzystwa Rolniczego (istniejące w latach 1858-1861) w 1861 r.

W Pamiętniku obok opisywanych wydarzeń zawarto także „Mowę pogrzebową mianą na Powązkach przy chowaniu poległych z 15/27 Lutego a grzebanych 15 Lutego/2 Marca przez X. Mikulskiego”, „Adres [do Aleksandra II – dopisek TS] z podpisami Fijałkowski [Antoni Melchior – dopisek TS) metropolita Królestwa polskiego, Zamojski Andrzej prezes Towarzystwa Rolniczego i osiemdziesiąt innych podpisow ze wszystkich Stanow (...)”, „Wiersz Deotymy Jadwigi Łuszczewskiej, (polskiej poetki i powieściopisarki romantyzmu, improwizatorki, która w czasie pogrzebu niosła cierniowy wieniec, symbolizujący męczeństwo narodu polskiego – dopisek TS) napisany w dzień pogrzebu poległych ofiar w Warszawie 15/27 Lutego”, „Ogłoszenie po pierwszej demostracji 3go marca 1861” „Modlitwa za Kraj spiewana w Warszawie Boże coś Polskę” „Hymn (śpiewany w Litwie) Boże, coś Polskę”, „Odezwa Polakow do Litwinow „Hymn do Rosjan „Boże, coś Rosjan”, „Śpiew rzemieślników” oraz odezwę „Głos narodu do Sędziów” z dnia 26 lipca 1861 r.

Dzięki Pamiętnikowi z 1861 r. mamy informacje „z pierwszej ręki” od naocznego świadka wydarzeń, jakie rozgrywały się na ulicach Warszawy w tym roku. Źródło to może służyć historykom XIX w. i literaturoznawcom.

opracował Tomasz Stolarczyk

Bibliografia

• Bender R., Manifestacje patriotyczne i konspiracje przedpowstaniowe w Królestwie Polskim, [w:] Powstanie styczniowe 1863-1864. Wrzenie, bój, Europa, wizje, red. S. Kalembka, Warszawa 1990, s. 198-231
• Kieniewicz S., Powstanie styczniowe, wyd. 1, Warszawa 1972
• Kieniewicz S., Warszawa w powstaniu styczniowym, wyd. 1, Warszawa 1954
• Stankiewicz Z., Ziemiaństwo wobec systemu Wielopolskiego, [w:] Powstanie styczniowe 1863-1864. Wrzenie, bój, Europa, wizje, red. S. Kalembka, Warszawa 1990, s. 97-123
• Turczyk, A. G., Deotyma (Jadwiga Łuszczewska) http://dawnysochaczew.republika.pl/deotyma.htm, 10.01.2025