Oyczyste Wspomnienia z Epoki Chlubnie poczętego Powstania Narodowego w Roku 1830/31 ofiarowane Dobrey Polce, Dobrey i ukochanej Żonie,… Matce, ku nieiakiemu Jej synów pożytkowi, Skreślone przez Świadka i Uczestnika tey Wielkiey Sprawy, którey nowe do grobu Wstąpienia, bez nadziei wczesnego Zmartwychwstania (chybaby Bóg Mściciel krzywd ludzi inaczey zarządził) opłakuie na teraz licznie mimo nieszczęść i ciągłych zawodów, równie nie pocieszne iak niczym i nigdy nieuspokoione Lechitów pokolenie

Oyczyste Wspomnienia to odpis z końca XIX w. pamiętnika generała hrabiego Antoniego Jana Ostrowskiego – senatora-kasztelana, a następnie wojewody Królestwa Polskiego, założyciela Tomaszowa Mazowieckiego, dowódcy Gwardii Narodowej w czasie powstania listopadowego (do 23 sierpnia 1831 r.), aktywnego członka Wielkiej Emigracji.

Data i miejsce powstania Oyczystych Wspomnień zostały ustalone na podstawie wpisu autora: "(...) począłem pisać na Podgórzu 24 ̊ października 831 go maiąc z strony widney Widok Mogiły Krakusa, z drugiey Wzgórza Bronisławy, z wiekopomnym pomnikiem Kościuszki, a z trzeciey O zgrozo i losy przeciwne . Patrzę na Kraków wolnym zwany a w nim Moskali(...) ".

Według samego A.J. Ostrowskiego Oyczyste Wspomnienia były zaczątkiem jego Pamiętnika z czasów powstania listopadowego pisanego w latach 1831-1834 i tworzą szósty i siódmy jego rozdział. Antoni Jan Ostrowski dedykował pamiętnik swojej ówczesnej żonie Antoninie Michałowskiej (pierwsza Józefa Zofia Karolina Morska zmarła w 1813 r.) i synom Antoniemu, Ludwikowi, Kazimierzowi i Zbigniewowi.

Autor pamiętnika opisuje ostatnie miesiące powstania listopadowego: próbę zamachu stanu podjętą przez Towarzystwo Patriotyczne w nocy 15 sierpnia 1831 r. – zamordowanie przez tłum więzionych na Zamku Królewskim zdrajców (Ostrowski został oskarżony o niezapobiegnięcie temu samosądowi), szturm Rosjan na Warszawę i jej obronę na początku września (6-7) 1831 r., walki frakcji powstańczych, upadek stolicy i następujące po nim wydarzenia: wyjście wojska polskiego z miasta i udanie się do Modlina i Płocka, przekroczenie granicy pruskiej w dniu 5 października 1831 r. przez resztę armii powstańczej pod wodzą generała Macieja Rybińskiego. Antoni Jan Ostrowski jest krytyczny wobec władz politycznych i wojskowych powstania: Rządu Narodowego i jego Prezesa (gen. Jana Krukowieckiego), Sejmu, generałów m.in. Jana Skrzyneckiego, Wojciecha Chrzanowskiego.

Pamiętnik A.J. Ostrowskiego jest cennym źródłem historycznym dla poznania ostatnich dni powstania listopadowego, widzianych oczami człowieka będącego w centrum ówczesnych wydarzeń.

opracował Tomasz Stolarczyk

Bibliografia

• Antipov E., Realizm polityczny elity władzy w Królestwie Polskim (1815-1830), Kraków 2024
• Dutkiewicz J., Wojsko i sztuka wojenna w okresie Królestwa Kongresowego i powstania listopadowego, [w:] Zarys dziejów wojskowości polskiej do roku 1864. Tom II (1648-1864), red. J. Sikorski, Warszawa 1966
• Leśniewski S., Powstanie 1830-1831: utracone zwycięstwo?, Kraków 2023
• Łepkowski T., Warszawa w powstaniu listopadowym, wyd. 2 popr. i rozsz. Warszawa 1965
• Ostrowski A., Pamiętnik z czasów powstania listopadowego, wyd. Karolina i Władysław Rostoccy, Wrocław-Warszawa-Kraków 1961
• Zajewski W., Ostrowski Antoni Jan h. Rawicz, PSB, t. 24, s. 546-550
• Zajewski W., Powstanie listopadowe: polityka, wojna, dyplomacja, Toruń 2003