Image 1
Image 2 alt from function
Image 3 alt from function
Image 3 alt from function
Image 3 alt from function
Image 3 alt from function
Image 3 alt from function
Image 3 alt from function
❮ ❯
1 z 3

Kronika łódzkich esperantystów Włodzimierza Pfeiffera

[Akc. Rps. 5005]

Esperanto (pierwotnie Lingvo Internacia) to neutralny język międzynarodowy (nazywany również pomocniczym), stworzony i opisany przez Ludwika Zamenhofa (pseud. Dr. Esperanto – „doktor mający nadzieję”) w 1887 roku. Choć nie stał się w żadnym z krajów językiem urzędowym, a idei ustanowienia pierwszego państwa esperantystów „Amikejo” („miejsce wielkiej przyjaźni”) z 1908 roku nie udało się zrealizować, to język ten żyje i pojawia się, m.in., w czasie międzynarodowych spotkań naukowych, w tłumaczeniach literatury, skupia wokół siebie liczne grono badaczy oraz pasjonatów w ramach działalności związków, stowarzyszeń, towarzystw i kół (Światowy Związek Esperantystów, Światowe Kongresy Esperantystów, Polski Związek Esperantystów). Dostępny w wersji internetowej słownik esperanto liczy obecnie 14 860 haseł (17 266 znaczeń) (por. Słownik esperanto). Na uwagę zasługują studia interlingwistyczne na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu (istniejące od 1997 r.), gdzie językiem wykładowym jest właśnie esperanto – to jedyny tego typu kierunek w Polsce i jeden z nielicznych na świecie, kształcący esperantologów i interlingwistów. Warto również podkreślić, że na gruncie łódzkim aktywnie działa klub esperantystów.

Do Polski esperanto dotarło na początku XX wieku – pierwsze kółko mieściło się w Warszawie, a oficjalną działalność Polskie Towarzystwo Esperantystów rozpoczęło w 1908 roku (zob. „Pola Esperantisto”). Od tego również roku zaczyna się historia esperanto w Łodzi. Opisuje ją, przechowywana w Oddziale Zbiorów Specjalnych Biblioteki UŁ Kroniko de nia Lodza Esperantujo (rękopis powszechnie znany jako Kronika łódzkich esperantystów, sygn. Akc. Rps. 5005/1-8). Ośmiotomowa kronika Łódzkiego Oddziału Polskiego Związku Esperantystów prowadzona była przez łódzkiego księgarza i fotografa Włodzimierza Pfeiffera (pseudonim esp. Fajfanto-Fajfo; biogram - zob. Żebrowska, 1980, s. 760-761) w latach 1912–1916 (dokumentuje okres od 1908 do 1916 r.). Ponaddwustustronicowe tomy zawierają wpisy dotyczące działalności Łódzkiego Oddziału PZE, tłumaczenia poezji i prozy, a także szereg oryginalnych dokumentów: korespondencję (wklejone oryginały lub odpisy), zdjęcia, wycinki prasowe, druki ulotne (zaproszenia), programy spotkań, a także karty i znaczki pocztowe.

Kronikę otwiera wpis ze stycznia 1908 roku (Tom 1, Jaro 1908), a kończy wiersz opatrzony datą: 17.10.1916 (Tom 8, s. 84). Opisuje ona działalność łódzkich esperantystów, zarówno tę oficjalną (spotkania, tzw. wieczory propagandowe, wizyty, kongresy esperantystów w np. Częstochowie i Zakopanem, jak i nieoficjalną, np. wycieczki za miasto. Spotkania towarzyskie odbywały się nie tylko w plenerze, ale również w mieszkaniach prywatnych lub księgarniach – uwiecznione na zdjęciach autorstwa samego Pfeiffera wraz z wklejanymi drukami ulotnymi (np. Programo de Esperanta Rauto, Lodz 18 de decembro 1909) stanowią cenny materiał źródłowy do życia łódzkiej inteligencji. Skrupulatnie notowane szczegóły pozwalają na odtworzenie składu osobowego łódzkiego oddziału (w Kronice znajduje się wykaz pseudonimów członków towarzystwa – głównie z Łodzi, choć pojawiają się też esperantyści z Krakowa, Kalisza, Wilna, Kijowa). Od tomu 5 znacząco zmienia się sposób prowadzenia zapisków przez Włodzimierza Pfeiffera – wybuch I wojny światowej wpływa na charakter Kroniki oraz na jej język (autor rezygnuje z esperanto na rzecz języka polskiego): „ (…) Kronikę wypełniają teraz przepisywane z prasy łódzkiej relacje o sytuacji na frontach, a także (co jest najcenniejsze) o warunkach życia i nastrojach społeczeństwa. Pfeiffer porzuca esperanto jako dotychczasowy język kroniki i jest w tej decyzji świadomy zamysł: forma przystosowana do powagi zdarzeń (…). Tytuły wybranych rozdziałów kroniki wprowadzają czytelnika w atmosferę tamtego czasu: " W momencie trwogi ", " Drożyzna ", " Wprowadzenie cenzury wojskowej ", " Wobec wojny ", " Spokoju i rozwagi ". Również i te ostatnie karty kroniki wzbogacone są o fotografie prasowe, bądź też własnoręcznie wykonane zdjęcia Pfeiffera ukazujące łódzkie ulice tamtych dni.” (Janiak, s. 9-11). W latach Wielkiej Wojny Pfeiffer korzystał z materiałów prasowych – cytował fragmenty artykułów z pism: „Rozwój”, „Nowy Kurjer Łódzki”, „Tygodnik Ilustrowany”, „Kurier Warszawski”, „Prąd”, „Gazeta Wieczorna”. Jako „żarliwy rzecznik Łodzi” (Kaczmarek, s. 5), zebrał w ośmiu tomach unikatowe materiały – oryginalne (wklejone listy, zdjęcia, pocztówki) lub odpisy z prasy lokalnej i ogólnopolskiej.

Ze względu na środowisko, w którym powstała Kronika, można ją uznać za cenne źródło nie tylko do historii esperantystów, ale także do historii łódzkiej inteligencji: " Łódzka społeczność esperantystów pomimo wielu działań podejmowanych na rzecz integracji własnego środowiska, nie była bynajmniej grupą podejmującą działania jedynie we własnym gronie . Miejscowi esperantyści chętnie przedsiębrali różne inicjatywy społeczne, mające na celu nie tylko upowszechnianie jęz . esperanto, ale i określonych, korzystnych ich zdaniem, zmian obejmujących ogół społeczeństwa . Łódzcy esperantyści zabrali głos m . in . w debatach publicznych np . na temat pożądanego kierunku rozwoju szkolnictwa w odradzającej się Polsce " (Stawiszyńska, s. 122). Wpisanie języka esperanto (2014) na krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego świadczy o tym, że zapoczątkowane ponad sto lat temu w Polsce starania esperantystów o uznanie społeczne (w wymiarze regionalnym, np. łódzkim i ogólnopolskim) nie poszły na marne. Pamiątką tamtego czasu i środowiska są spisane przez Pfeiffera tomy Kroniki, zredagowane według własnego zamysłu, a zawierające różnorodne materiały źródłowe, bezcenne zarówno dla historii życia kulturalnego oraz umysłowego Łodzi, jak i dla odtworzenia (bądź uzupełnienia) biografii postaci związanych z początkami ruchu esperanckiego w Polsce.

opracowała Maria Strzelecka

Bibliografia

Zobacz kolekcje BCUŁ Powrót do Strony Głównej