Niewielkich rozmiarów Album rodziny Dłużewskich (sygn. Akc. Rps. 7316) dokumentuje wycinek historii rodziny związanej z Koninem, Lądkiem oraz miejscowościami i wsiami powiatów: piotrkowskiego i łódzkiego (m.in. Zgierz, Osada Lutomiersk, Wieś Maleniec, Wieć Kaszewice, Gmina Wyskitno, Gmina Bruss, Gmina Rzgow, Gmina Czarnocin, Łódź). Wolumin o wymiarach 22 x 15 cm, oprawiony jest w skórę, ze złoceniami, liczy sobie 56 kart. Jest to album, spełniający podwójną funkcję: kroniki rodzinnej (wpisy Nicefora i Walentego Dłużewskich), a także sztambucha z wpisami o charakterze życzeń lub sentencji od różnych osób. Album był własnością trzech pokoleń rodu: pierwszy wpis dokonany został w 1854 roku ręką Nicefora Dłużewskiego, kolejne – przez Walentego Dłużewskiego, a wpis ostatni – w 1924 roku - ręką nieustalonego autora, zwracającego się do „Gieńka”, czyli Eugeniusza Dłużewskiego.

Otwierający kronikę wpis Nicefora Dłużewskiego, upamiętnia ślub autora: Dnia 25 lutego 1854 roku w sobotę brałem ślub z kochaną mi Florentyną Rogowską - ślub brany był w kościele farnym w mieście powiatowym w Koninie o godzinie 10:00 z rana, dawał go ksiądz Antoni Sielski. Kolejne wpisy oznaczane są klamrami z dopiskiem, czego dotyczą: Ślub, Urodzenie Walentego, Urodzenie Kostantyny, Śmierć Ojca. Rodzina Dłużewskich doświadczyła również straty dziecka, która została odnotowana we wpisie Śmierć kilkumiesięcznej Konstantyny: Z dnia 9 na 10 lipca 1858 roku zachorowała nam najukochańsza córka Konstantyna i zaledwie dni parę chorując Bogu oddała ducha w dniu 14 o godzinie 7:00 wieczór pozostawiwszy żal stroskanym rodzicom pochowana w grobie familijnym Jankowskich w mieście Koninie dnia 17 lipca 1858 roku Pokój jej cieniom. Choć zapiski mają charakter kronikarski, zdradzają jednak uczucia i emocje towarzyszące opisywanym wydarzeniom („kochana mi”, „Najukochańszy mój Ojciec”, „Kochana Córka”, „pozostawiwszy żal stroskanym rodzicom”). W kronice znalazły się też zapisy dotyczące osób niespokrewnionych, ale związanych z rodziną. Przykładem może być zapisek oznaczony klamrą Opieka i śmierc Wnej Topolskiej – brzmi on następująco: Po śmierci Rodziców swych Żona licząc wówczas zaledwie lat 3 poszła pod Opiekę Wnej Tekli Topolskiej Dziedziczki Dóbr Dziemkowa (?) w Kujawach_ która zmarła w Warszawie w r. 1849 _ przez wdzięczność więc dla Niej jako dobrej Opiekonki proszę swych dzieci pamiętać jej duszy i po mej śmierci. Kolejny wpis - Opieka Wo Knoff - również dotyczy osoby, której losy splotły się z losami rodu Dłużewskich: Po śmierci P. Topolskiej Żona weszła pod opiekę Wo Henryka Knoff w Warszawie który nawet do obecniej chwili nie przestał być prawdziwym obojga Nas Opiekonem i Ojce, [...] 16/12/1861 Wspomniany w nim Henryk Knoff był Urzędnikiem Królestwa Polskiego (ur.· ok. 1785 r. · zm. w 1862 r. w Kutnie). Choć pierwsza część albumu o charakterze kroniki rodzinnej liczy zaledwie 3 karty (zapisane jednostronnie), jednak sporządzone na niej wpisy pozwalają na odtworzenie najważniejszych wydarzeń z historii rodu Dłużewskich.

Kronikarskie wpisy w kolejnej części Albumu odnotowują sprawy zawodowe i zawierają szereg cennych – z punktu widzenia źródeł do historii rodzinnej - informacji: daty dzienne, nazwy instytucji, stanowisk, a także wysokość otrzymywanego wynagrodzenia: Dnia 16 Maja 1855 roku z protecyi W. Knoff takiego zanominowany zostałem kancelistą Magistratu w Koninie z płacą roczna rs 75 czyli zp 500 instalowany byłem dnia 1 Czerwca 1855 r. Dalsze zapiski informują o podwyżkach i nominacjach. Jest więc to niejako kalendarium „awansu zawodowego” (zapisy chronologicznie obejmują 10 lat) - od kancelisty do burmistrza miasta Lądek [miasto w latach 1418-1870 – przyp. MS]: dnia 17 lutego 1865 roku został mianowany burmistrzem miasta Lądek w Guberni Kaliskiej.

W dalszej części Albumu (k. 14-15) ponownie pojawiają się zapiski o charakterze biograficznym. Jest to biogram Nicefora Dłużewskiego spisany przez jego syna – Walentego. Nicefor - Jako spadły z etatu po skasowaniu miast zajmował się prywatnie po 1868 w 1868 r. zamianowy urzędnikiem Magistratu Miasta Zgierza - był między innymi: pisarzem kancelarii Wójta Gminy Wyskitno; 1884-89 pisarzem Gminy Bruss Lodzkiego powiatu; 1889 pisarzem gminy Rzgow; 1891 pisarzem Gminy Czarnocin; 1894 kancelistą Magistratu Miasta Łodzi. Zmarł 27 Czerwca 1896, w Kazimierzu powiat łódzki gmina Babice. Ta część kroniki prowadzona jest przez syna dokładnie tak, jak prowadził ją jego ojciec – mamy więc szczegółowe noty, opatrzone klamrami kategoryzującymi: [Ślub] Dnia 22 Lutego 1879 r w Sobottę brałem ślub z Kochaną mi Anielą Dłubakowska ślub brany był w Kościele parafialnym w osadzie Grocholice powiatu piotrkowskiego Gubernii Piotrkowskiej o godzienie 9tej w wieczor dawał Go X. Józef Hornik – (k .15), [Urodzenie Syna Eugeniusza], [Urodzenie Wacławy], [Urodziny i Śmierć córki Stefanii], [Śmierć Matki]: Dnia 28 Maja 1901 roku o godzinie 5.. po południu oddała Bogu Ducha Najukochańsza moja Matka Florentyna Dłużewska pochowana w Mieście Łodz w dniu 30 Maja na Cmentarzu Zarzewskiem 1256.

Od karty 7 Albumu rozpoczyna się część sztambuchowa, zawierająca wpisy innych osób. Choć praktyka ta znana była już w średniowieczu (tzw. księgi rodowe z wpisami gości), to rozpowszechniła się dopiero w wieku XIX. Tematem głównym zapisków z Albumu jest np. pamięć, wyrażone wprost życzenie bycia zapamiętanym; wartość przyjaźni i miłości:
Ty zawsze przy mnie ja zawsze przy Tobie – Na świecie w Niebie i w Grobie. 20/2/63 Równie z żebrakiem są moje chęci, On żąda chleba ja Twej pamięci. W Lutomiersku 13 Marca 1871. Kwiaty na ziemi/Słońce na niebie/A w sercu miłość/Wszystka dla ciebie. Kochająca Cię Twoja/ Brońka. Przyjaciel szczery/ Więcej znaczy/ Niż te litery/ On przebaczy/ Wszystkie urazy/ Miljon razy.

Album rodziny Dłużewskich zawiera ważne informacje dla kolejnych pokoleń rodu: daty, nazwiska, nazwy urzędów, parafii, miejscowości, a także powiązania rodzinne. Zanotowane zostały w nim informacje o dobrodziejach rodziny (jedna z nich wyraża wolę autora, aby kolejne pokolenia dbały o pamięć opiekunki nawet po jego śmierci). Jest ponadto świadectwem: świadomości historycznej rodziny Dłużewskich; potrzeby pisemnego utrwalenia losów rodu przekazywanych w ten właśnie sposób z pokolenia na pokolenie, a także obyczajowości XIX-wiecznej (wpisy sztambuchowe). Tego typu dokumenty stanowią ciekawe, choć fragmentaryczne, źródło dla genealogów oraz regionalistów.

opracowała Maria Strzelecka

Bibliografia

• Henryk Knoff (M.J. Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego), dostęp: https://www.sejm-wielki.pl/b/le.1565.1.1
• Julkowska Violetta, Wokół historii rodzinnych. Historiograficzny fenomen kronik rodzinnych w XIX i XX wieku, „KLIO Polska. Studia i Materiały z Dziejów Historiografii Polskiej”, t. 11, 2019, s. 73-101.
• „Lista imienna Urzędników i mieszkańców Powiatu Końskiego; którzy złożyli dobrowolne ofiary na korzyść rodzin Marynarzy broniących Sewastopola” [jest tam wymieniony kancelista Nicefor Dłużewski], Gazeta Rządowa Królestwa Polskiego. 1856, № 140, s. 1029.
• Muzealne sztambuchy, tekst i wybór Hanna M. Łopatyńska, dostęp: https://etnomuzeum.pl/muzealne-sztambuchy/
• “Prawdziwa miłość nie podlega zmianie” - archiwalne wpisy sztambuchowe, Wadowickie Centrum Kultury, dostęp: https://wck.wadowice.pl/prawdziwa-milosc-nie-podlega-zmianie-wpisy-sztambuchowe/
• Słownik terminów literackich: hasła Sztambuch (s. 513); Wiersz sztambuchowy (s. 570).